Nichtjes en neefjes

Ewout Kieckens

Laten we even dertien jaar teruggaan in de tijd. Toen Silvio Berlusconi weer eens premier van Italië was en op jonge meisjes viel, werd een zeventienjarig meisje in Milaan gearresteerd op beschuldiging van diefstal en meegenomen naar het politiebureau voor verhoor. Na een paar uur belde Berlusconi het hoofd van de politie en drong aan op haar vrijlating, waarbij hij zei dat het meisje het nichtje was van de toenmalige Egyptische president Moebarak en dat ze, om een diplomatieke crisis te voorkomen, zou moeten worden vrijgelaten.
Zo gezegd, zo gedaan. Maar Ruby, zoals de jonge vrouw heette, was net zo veel familie van Moebarak als ik. In werkelijkheid was ze een liefje van de premier, hoewel we dat na drie rechtszaken (als gevolg van de aanklacht dat de premier het deed met een minderjarige) eigenlijk niet mogen zeggen. Hoe dan ook, de Rubyzaak gaf weer eens aan hoe belangrijk de rol van nichtjes in de samenleving is.
Nichtjes en neefjes hebben al lange tijd een streepje voor. Het begon al bij de start van het Romeinse keizerrijk. Caesar had weliswaar dochter Julia en ook zoonlief Caesarion (van Cleopatra), maar legde de toekomst van Rome toch in de handen van zijn achterneef: Octavianus, later beter bekend als Augustus.

Het hoogtepunt van het nepotisme was in de tijd van de pausen in de late Middeleeuwen en de vroegmoderne tijd. De cardinalis nepos was een kardinaal die door een paus was aangesteld als zijn oom of, in het algemeen, zijn familielid. Vanaf de 14de eeuw tot aan paus Innocentius XII, die het nepotisme verbood (1692), had elke paus wel een neef aan zijn zijde. Een paus zonder ‘kardinale’ neef was een uitzondering.
Dat pausen teruggrepen naar neven had natuurlijk van doen met het feit dat geestelijken wegens het celibaat geen kroost hadden. Maar de meeste pausen van toen hielden, zoals de meeste middeleeuwse vorsten (en alle mensen), wel van het minnespel, zodat ook pausen meestal niet ontkwamen aan blèrende baby’s en het uitkoken van spenen. Om het pauselijk vaderschap te verhullen, gingen zonen en dochters daarom door het leven als neven en nichten, dus zogenaamd als de kinderen van broers en zussen. We moeten het trouwens Alexander VI, die volgens de populaire cultuur (boeken, films) een zich niets ontzeggende mannetjesputter was, nageven dat hij het vaderschap van zijn zoon wél opeiste, als een van de weinige pausen.
Aan het nepotisme in de Romeinse curie is dus een einde gekomen. Paus Franciscus is toch echt geen paus geworden omdat zijn oom kardinaal was, want dat was de broer van die arme Argentijnse gelukzoeker niet. Toch heerst nepotisme nog welig in de samenleving, zoals op universiteiten en in ziekenhuizen. Het is niet ongebruikelijk dat sommige hotshots op de universiteit zoveel mogelijk neven en nichten en andere familieleden op de faculteit proberen te krijgen. Weliswaar verbiedt een wet tegenwoordig aanstellingen van bloedverwantschap tot de vierde graad, maar dat probleem is deels te omzeilen door neven en nichten bij bevriende universiteiten onder te brengen.
Een recent voorbeeld van de ‘nevenkaart spelen’ was de 56-jarige uroloog die solliciteerde bij een van de beste ziekenhuizen van Rome. Hij gaf zich uit voor de neef van Sergio Mattarella, de Italiaanse staatspresident, zo blijkt uit een krantenbericht eerder dit jaar. Naast een overvloedig curriculum vitae van academische successen voegde de dokter een aanbevelingsbrief toe van de president. Een referentie meesturen is op zich niet zo gek, hoewel een sollicitant het meestal houdt bij een naam die gebeld kan worden. Hooguit is de link tussen de Italiaanse president, opgeleid als jurist, en de urologie wat ver te zoeken. Maar wie weet, had Mattarella wel last van zijn urineleiders en had de dottore uitstekend werk geleverd.
De aanbeveling zou vast hebben geholpen, omdat raccomandazioni (aanbevelingen) nou eenmaal hun smerende rol hebben in de Italiaanse samenleving. Ware het niet dat de uroloog na zijn eerste sollicitatiegesprek niet meer loskwam uit zijn rol. Hij ging leden van de sollicitatiecommissie met verdraaide stem bellen en presenteerde zich als de 81-jarige Sergio himself, die vol lof over de uroloog sprak. Dat ging een brug te ver.
Nepotisme is één ding, het gekke neefje aan een job helpen is een ander. •