Het paradijs van de keizers

Rosita Steenbeek

“Neem een duik in het paradijs van de keizers”, staat in de krant. Er is weer een stuk antiek Rome toegankelijk gemaakt, de weelderige residentie waar onder meer keizer Caligula en keizer Claudius hebben gewoond, op de grootste heuvel van Rome, de Esquilijn.
Ik wandel naar de Piazza Vittorio Emanuele die na een periode van verwaarlozing nu grondig is gerenoveerd. In het midden ligt een park met hoge bomen waar zonnestralen in schuine strepen door de takken vallen. Het Museo Ninfeo zoals het wordt genoemd ligt onder een groot 19de-eeuws gebouw, waar tegenwoordig het kantoor huist van de Enpam, een stichting die steun biedt aan en verzekeringen verzorgt voor artsen en tandartsen. Voor deze beroepsgroepen is de toegang tot de wereld van de keizers dan ook gratis. Het museum is opgedragen aan alle artsen en verpleegkundigen die stierven tijdens hun werk in de strijd tegen corona. De Horti Lamiani, de tuinen van Lamia waren lange tijd alleen bekend uit teksten. Ze werden aangelegd door Lucius Aelius Lamia, die consul was ten tijde van keizer Augustus. De Horti die geïnspireerd waren op de hellenistische paleizen van het oosten, werden na de dood van Lamia keizerlijk bezit en met name door Caligula getransformeerd tot een soort Domus Aurea avant la lettre.

In de 16de eeuw waren hier al vondsten gedaan, en in de 19de eeuw opnieuw, zoals de Venus van de Esquilijn waarvoor Cleopatra waarschijnlijk poseerde en een beeld van keizer Commodus als Hercules, stukken mozaïekvloer, nu allemaal te bewonderen in de Capitolijnse Musea. Met medewerking van de Enpam is de laatste jaren dit hele terrein blootgelegd, onderzocht en permanent toegankelijk gemaakt in de kelders onder het kantoor.
Ik daal de trap af en kom in een kolossale lichte ruimte, duizend vierkante meter om precies te zijn. Ruisen van water klinkt en het gekwinkeleer van vogels zoals tweeduizend jaar geleden. Hier en daar is het parcours verluchtigd door een frescofragment van een vogeltje. Op een wand is een geschilderde reconstructie te bewonderen van dit uitgestrekte lustoord, mensen flaneren door sierlijk aangelegde tuinen, met bloemenhagen, vijvers, tempels, zuilengalerijen. Anderen staan te kijken bij kooien met een beer erin en een leeuw. Hedendaagse bezoekers kijken nog verbaasder.
Niet alleen zijn er ontzagwekkend veel kunstvoorwerpen gevonden, schilderingen, marmer in alle kleuren uit alle hoeken van de Middellandse Zee, toneelmaskers met de pigmenten er nog op, edelstenen waarmee de keizerlijke woning was versierd, een broche van de keizerlijke garde, maar ook etensresten, schelpen van oesters, resten van struisvogels, gebeente van een beer, een leeuw, zaden, sporen van exotische planten. De verbluffende bouwwerken moeten omringd zijn geweest door exotische tuinen waarin de wilde uit Afrika en Azië meegevoerde dieren misschien wel vrij rondliepen. In het museum kun je laden opentrekken waarin de vondsten ordelijk liggen gerangschikt. Schelpen van verschillende soorten oesters met daarboven een filmpje over de oesterkweek van die tijd, een la met plantenresten en daarbij op film een driedimensionale reconstructie van een deel van de tuin vol beelden en waterpartijen. Met al deze voorwerpen en uitgegraven muren is het gebied tot in detail in kaart gebracht. Zo was de tuin aangelegd in verschillende niveaus die met elkaar verbonden werden door een witmarmeren trap waarvan een gedeelte aan het licht is gebracht.
Tenslotte keer ik terug naar de bovenwereld, vast van plan hier nog eens terug te komen, en loop het park in waar mensen op bankjes zitten in de zon. Velen van hen zullen niet weten dat er een veel duizelingwekkender park onder hun voeten ligt. Ik wandel langs La Porta Magica, de magische poort die bij een inmiddels afgebroken 16de-eeuwse villa hoorde en waarop alchemistische tekens zijn te zien. Men is er nog niet uit wat die tekens en die poort precies betekenden. Maar heel Rome is vol met magische poorten die toegang geven tot reizen in de tijd. • (Illustratie Edith Buenen)