Ortega’s oase

Een kronkelende weg leidt vanaf de kust naar Bosco, een verstild heuveldorp in de Cilento waar de tijd een ander ritme lijkt te volgen. Oude olijfbomen fluisteren verhalen, met netten die lui rusten op hun takken. De geur van wilde kruiden hangt in de lucht en driewielige werkvoertuigen sputteren de plattelandsweggetjes op en af. De zonsondergang kleurt de vallei in een palet dat zelfs de meest verwende schilder jaloers zou maken.
Geen verrassing dus dat de Spaanse meesterschilder José ­Ortega (1921-1990) in dit dorpje van amper vierhonderd zielen neerstreek. Of toch wel? Verbannen door Franco bracht hij eerst jaren door in het bruisende Parijs in het gezelschap van Picasso en andere grote namen. Maar Ortega, man van de ­wereld, ­besloot naar Italië te vertrekken. De Italiaanse president Sandro Pertini was een persoonlijke vriend. De laatste tien jaar van zijn leven bracht hij in dit Zuid-Italiaanse gehucht door. De ongerepte natuur, de eenvoudige levensstijl, de intense kleuren van het landschap – Bosco moet een oase van rust en inspiratie zijn geweest voor een kunstenaar die zocht naar een directere verbinding met de ­aarde. In zijn abstracte, expressieve werken uit die periode zie je de echo’s van de ruige kustlijn, de glooiende heuvels en de aardse tinten van de Cilento doorsijpelen. Gezichten ­getekend door vermoeidheid, verwrongen ­lichamen, landschappen weergegeven met expressionistische lijnen; Ortega was verbonden met het neorealisme en met kunst die zich toelegt op sociale betrokkenheid.

“Ortega herkende zich in ons”, bromt een oude man met een verweerd gezicht en handen als kolenschoppen. We staan in de hoofdstraat van het dorp waar in een voormalig schoolgebouw net het vernieuwde Ortega-museum is geopend. De man heeft gelijk, want Ortega zelf liet ooit optekenen dat Bosco de kleuren van zijn land had. “Ik ben gebleven omdat de huid van de landarbeiders donker en droog is, zoals die van de Spaanse boeren.”
De gemeente kocht voor de opening van het nieuwe en aanzienlijk grotere museum nog 55 stukken van de pintor. Ortega’s woning is al jaren open voor bezoekers, maar het nieuwe ­museum is een bevestiging van de stille dialoog tussen een Spaanse kunstenaar en een Italiaans dorp. Het is een eerbetoon aan de manier waarop een plek een kunstenaar kan vormen, en hoe de nalatenschap van die kunstenaar diezelfde plek kan ­definiëren. Deze uithoek van de Cilento, drie uur rijden in ­zuidelijke richting vanuit Napels, draait om landbouw en kleinschalig toerisme. Voor de inwoners van Bosco betekent het museum wellicht nieuwe kansen, een frisse wind door de stoffige straatjes. Voor kunstliefhebbers is het een reden te meer om de schoonheid van de Cilento te ontdekken, om in de voetsporen van Ortega te treden en de bron van zijn inspiratie met eigen ogen te aanschouwen.
Voor mij staat de band tussen Bosco en Ortega symbool voor wat dit ongerepte stukje Italië doet met wie hier, vaak bij ­toeval, terechtkomt. Vijftien jaar geleden bezochten Donatella en ik Bosco voor het eerst. Mijn ooms hadden net een stuk land gekocht onder de rotsachtige Monte Bulgheria. Tussen drie waterputten en talloze olijf- en fruitbomen brachten herders hun schapen hier om te grazen. Net als Ortega werden ook mijn ooms met open armen ontvangen door de Boschesi. We proberen elk jaar een paar keer te gaan en dat voelt telkens als thuiskomen. Als we bij de lokale ­superette enkele boodschappen doen, is eigenaresse Antonietta enthousiast over het nieuwe museum. Ortega’s werk verdiende een mooiere plek. Terwijl ze een stuk geitenkaas afsnijdt, stelt ze ons voor aan onze nieuwe buren. Die komen helemaal uit Kaapstad en vinden het heel ­normaal dat ze hier zijn neergestreken. Dit is toch een uniek stukje Italië? Daar zou ­Ortega het helemaal mee eens zijn. •