Wijnluikjes

Heb je nog nooit over de wijnluikjes geschreven? Mijn collega kijkt me verbaasd aan. Als Tsjechisch correspondente had zij er een verhaal over geschreven dat enorm in de smaak was gevallen. Ik beloof meteen om me in de materie te verdiepen.
Mocht je de kleine, halfronde luikjes in de gevels van de oude palazzi hebben gemist, het is je vergeven. Je komt struinend door de stad zo veel moois tegen dat je de luikjes makkelijk over het hoofd ziet. De buchette del vino, zoals de luikjes in het Italiaans heten, zijn vaak niet groter dan een hand. Ze vertellen het verhaal van een gebruik dat eeuwen teruggaat en vandaag de dag weer springlevend is.
De wijnluikjes ontstonden in economisch turbulente tijden toen renaissance-Florence geleidelijk aan glans verloor. De adel zette zijn activiteiten geleidelijk om in landbouw voor een stabieler inkomen. Je kent de namen Antinori, Frescobaldi, Rucellai en Verrazzano misschien van flesetiketten. De voorouders van deze beroemde wijnhuizen besloten zich in de late renaissance toe te leggen op de wijnbouw.
De Amerikaanse schrijver James Fenimore Cooper (van De laatste der Mohikanen) beschreef begin 19de eeuw het wijnluikje van zijn vakantieverblijf. ‘De klant zet een lege fles en een paolo (tien cent) neer en ontvangt in ruil zijn fles vol met wijn. Op deze manier begrijp ik dat de meeste grote Florentijnse families het product van hun wijngaarden kwijtraken!’
Het systeem was efficiënt, veilig en hielp de adel om belasting te ontduiken, want er was geen sprake van een officiële winkel. Slimme rakkers! De wijnluikjes hadden tijdens pestepidemieën het bijkomende voordeel dat er geen fysiek contact was. In de loop der eeuwen werden vele van de honderden wijnluikjes dichtgemetseld, of hergebruikt als brievenbus of decoratief element.

In coronatijd, toen Italië strenge sociale afstandsregels invoerde, heropenden sommige bars en restaurants in Florence hun luikjes om drankjes te serveren. Zo ook Caffè Odeon, vertelt Tini Ferragamo me op een dinsdagmiddag als ze toevallig naast me zit te lunchen. Haar bistro huist in de in 2023 heropende boekwinkel-bioscoop Giunti Odeon, een van mijn favoriete plekken. Tini is chef en echtgenote van Salvatore Ferragamo Jr., kleinzoon van de oprichter van het beroemde modehuis. “Ik was meteen verkocht toen ik hoorde over de wijnluikjes”, vertelt de van oorsprong Oostenrijkse Tini. Bij de renovatie van het Palazzo dello Strozzino, waarin de bistro en de boekwinkel-bioscoop gevestigd zijn, vraagt zij om het wijnluikje van dit historische pand in ere te herstellen. “Het is een van de oudste luikjes van de stad”, voegt ze eraan toe. Het luikje is als zodanig herkenbaar omdat het zo laag bij de grond zit. Ik moet inderdaad even bukken om mijn glas Chianti in ontvangst te nemen.
Een heuse vereniging voor het behoud van de buchette del vino heeft alle luikjes in de stad in kaart gebracht. Op veel plekken hebben die nu een bordje met inscriptie gekregen. Volgens de vereniging zijn er meer dan 150 luikjes in het centrum, waarbij je bij een tiental een glas wijn aangereikt kunt krijgen. Caffè Odeon heeft mijn voorkeur, vanwege de bonus van de aansluitende boekwinkel-bioscoop met prachtige art-decodetails. Bij Osteria delle Belle Donne (jawel, het eethuis van de mooie vrouwen) staan mensen vaak in de rij voor het wijnluikje. Als je dan toch moet wachten, kijk dan even rond op de aanpalende Piazza Santa Maria Novella. Ook Il Latini, een historisch steakrestaurant, heeft een functionerend luikje. Perfect voor als je tafel nog niet vrij is, of als tafelgenoten te laat zijn. Babae, populair bij brunch- en cocktailpubliek, was een van de eerste etablissementen die het luikje weer opende tijdens corona.
Als ik de rekening betaal bij Caffè Odeon, hoor ik een gids de historie van de luikjes uitleggen aan Franse toeristen, die druk zijn met selfies. Ook in het Instagramtijdperk blijken de wijnluikjes een succes. •