Rafaël in het Gouden Huis

Rosita Steenbeek

In de Domus Aurea is een tentoonstelling over de grotesken van Rafaël ter gelegenheid van zijn vijfhonderdste sterfjaar. Dat was eigenlijk vorig jaar maar nou ja, corona en in Rome kijken we niet op een jaartje.
Via de website heb ik gereserveerd op lunchtijd want dan is het rustig omdat Italianen aan tafel zitten. Ik loop over de zonnige Via dei Fori Imperiali, langs de Markt van Trajanus, in de richting van het Colosseum, dat zijn naam dankt aan de colossus, het reusachtige gouden beeld van keizer Nero als zonnegod. Het Gouden Huis was een paleizencomplex met tuinen en waterpartijen, dat drie van de zeven heuvels van Rome besloeg. Vier jaar nadat keizer Nero was begonnen met de bouw, werd hij in 68 gedwongen zelfmoord te plegen. Omdat hij werd veroordeeld tot de damnatio memoriae – elke herinnering aan hem moest worden uitgewist – gebruikte keizer Trajanus het Gouden Huis als fundament voor zijn thermen. Hij liet al die reusachtige zalen en gangen volgooien met aarde, liet stevige draagmuren oprichten en bouwde daar zijn badhuis bovenop. Juist daardoor is de Domus Aurea bewaard gebleven.

In 1480 waren jongetjes aan het spelen op de groene Colle ­Oppio naast het Colosseum en hoorden ze geluid van steentjes die door gaten naar binnen rolden. Ze klauterden erachteraan en zagen prachtige kleurige schilderingen. Dat lekte uit en even later klommen daar de grote schilders, onder wie Rafaël, naar binnen. Die waren toen bezig in het Vaticaan en in andere paleizen van prelaten. Met een toorts in de hand liepen ze vlak onder de rijkversierde zoldering. Ze waren zo onder de indruk dat ze die manier van schilderen gingen imiteren: kleurrijke, fantastische voorstellingen, half-mens half-dier, trompe-l’oeils, bloemenguirlandes.
Ik kende het woord ‘groteske’ maar wist niet dat dat is afgeleid van ‘schildering uit de grotten’. Destijds had ik het voorrecht te worden rondgeleid door Domus Aurea-deskundige Paul Meyboom. Deze hoogleraar uit Leiden had veel meer tijd doorgebracht in het Gouden Huis dan keizer Nero zelf.
Ik wandel de heuvel op, langs een non op een bankje, en twee jongemannen die zachtjes jazzmuziek spelen. Na bij de ingang kaartje en Green Pass te hebben getoond mag ik onder een paar bomen wachten op de gids. Er staan twee mensen, een echtpaar uit Bologna. Ook zij hadden dit rustige uur gekozen maar de gids is lunchen.
Uiteindelijk duikt archeoloog Stefano op, hij neemt ons mee de kolossale hal in en zegt gepassioneerd: “Jullie moeten deze muur van Trajanus wegdenken.” Ons voorstellingsvermogen wordt zwaar op de proef gesteld maar de techniek heeft ­gelukkig niet stilgestaan. Stefano drukt op een knop en de muur verandert in een scherm waarop de Domus Aurea oprijst in al zijn ontzagwekkende luister, met aan alle kanten uitzicht over de stad. Het Gouden Huis dankt zijn naam aan het licht dat ingenieus naar binnen viel en het goud, marmer, edelstenen en waterpartijen deed flonkeren in een groot iriserend lichtspel. Ook dat wordt nagebootst.
We lopen door de ontzagwekkende ruimtes met die speelse schilderingen en komen tenslotte uit in de achthoekige zaal waarvan Suetonius schreef dat hij ronddraaide terwijl er getafeld werd. Er zijn geen sporen gevonden van zo’n mechaniek, vertelt Stefano, maar wel op de Palatijn niet ver hiervandaan. Dat wordt verder onderzocht. Door lichteffecten wordt de illusie gewekt dat de zaal nu wel degelijk ronddraait. Rafaël versierde het Vaticaan met grotesken, zoals zijn beroemde loggia’s. Het hoogtepunt vormde de badkamer van de paus. ­Helaas is die niet meer toegankelijk voor publiek maar in een zijruimte van de achthoekige zaal zijn die door Rafaël met ­grotesken overdekte wanden op de muur geprojecteerd en kun je ervaren wat de paus ervoer als hij in bad zat.
Het Bolognese echtpaar moet rennen naar het Museo delle Scuderie, waar met de tentoonstelling Inferno wordt herdacht dat Dante 700 jaar geleden stierf. Het zal wel druk zijn na de lunch. •