Links en recht(s)

Laatst bezocht ik de wijk Tufello aan de noordoostkant van Rome. Ik ben gek op de periferie. Daar woont de bon sauvage, zullen we maar met Rousseau zeggen. De inwoners leven er authentiek, nog niet besmeurd door het vernis van de beschaving… Noem het een antropologische behoefte. Voyeurisme mag ook.
In Tufello werd in 1948 een scène uit de beroemde film Fietsendieven (Ladri di biciclette) opgenomen. De film draait om Antonio die in de armoedige jaren direct na de Tweede Wereldoorlog werk als afficheplakker krijgt aangeboden. Hij heeft daarvoor wel een fiets nodig. Die heeft hij eigenlijk niet, maar als het zijn vrouw lukt de huwelijkse lakens te verpanden kan hij toch aan een tweewieler komen. Zijn fiets wordt echter gestolen en uit wanhoop wordt hij zelf ook fietsendief. De hoofdpersoon woont in een spiksplinternieuw appartementencomplex voor arbeiders dat uitzicht biedt op het uitgestrekte platteland.
Vijfenzeventig jaar later staat het appartementencomplex van Antonio er nog steeds. In het echt is het een trieste flat, waarvan er tien naast elkaar staan. Het platteland is drie kilometer opgeschoven. Op de flat is graffiti aangebracht. “Kleine David, je bent altijd bij ons!” De jongen is waarschijnlijk in de buurt gecrasht met zijn scooter. Gebeurt helaas nogal eens. De manier van schrijven (smalle uitgerekte letters) duidt op een fascistische achtergrond van de writers. Hoe dat typografisch precies zit weet ik niet, wel dat de tweedeling rechts-links nog in het bloed zit. Tweehonderd meter verder het bewijs. Graffiti-letters schreeuwen: “Italië uit de NAVO”. Met het symbool van de hamer en sikkel. Is het niet aandoenlijk? In Italië heb je nog steeds communisten.

In een enorm complex van sociale woningbouw uit de jaren dertig kom ik Nicoletta tegen. Ze is hier geboren en haar hele familie woont er. Moeder boven, een kind ernaast. Honderd jaar geleden toen het complex uit de grond was gestampt, woonden er verspreid over zeven gebouwen en veertien scale, trappenhuizen, 2500 mensen. Toch heeft het niets van een getto. Nicoletta toont me trots perkjes, parkjes en palmen binnen het hof van het wooncomplex en ook een Madonnastandbeeld als dank omdat een geallieerde bom die op het complex was gevallen niet is afgegaan. Het geheel heeft een pastoraal karakter, mede dankzij de frisse gele en rode tonen, die niet zouden misstaan op het Toscaanse platteland. Bewoners hoeven er de huisdeur niet op slot te doen, werd er honderd jaar geleden al gezegd. Niet omdat het zo veilig was, maar “omdat er niets te stelen is”. Een bejaarde vrouw vertelt me dat haar flat was “gebouwd door Mussolini” en uit de stem maak ik op dat ze dat een aanbeveling vindt.
Rond een middelbare school zijn talloze graffiti aangebracht waar een zekere Valerio wordt herdacht. Valerio was een jonge linkse militant die door drie fascisten om het leven is gebracht. In 1980! In Nederland trad toen koningin Juliana af – wie weet dat nog? “Valerio vive” ofwel “Valerio leeft” staat er in enorme letters. Een krampachtige schreeuw. Geen fietsendieven meer in Tufello, maar jonge martelaren voor een niet meer belangrijke zaak. In een bar iets verderop vertelt de jonge barman over zijn klasgenoot, Gigi, die drie maanden geleden is overleden.
“Scooterongeluk?” vraag ik.
“Nee, hartaanval.”
Hoe kan een zeventienjarige jongen een hartaanval krijgen? De barman vertelt ook dat de jongen een rechtse supporter van AS Roma was. Dat is curieus. Traditioneel trekt Lazio rechts aan en is Roma voor links. Een man naast me aan de toog wijst door het raam op een monument in een park (meer beton dan park). Het is opgericht ter nagedachtenis aan de vier brandweermannen en vier anderen die in 2011 omkwamen bij een gasexplosie in een nabijgelegen straat. Op elke hoek duikt de geschiedenis op. Ook in haar eigen periferie is Rome de Eeuwige Stad. •